مواد مصنوعی در دنیای مدرن امروزی، به شدت در زندگی روزمره ما نفوذ کرده‌اند. یکی از پرکاربردترین این موادها، پلاستیک‌ها هستند که در همه جا از بسته‌بندی مواد غذایی گرفته تا قطعات خودرو و تجهیزات پزشکی استفاده می‌شوند. با این حال، وقتی صحبت از پلاستیک‌ها می‌شود، بسیاری از افراد اصطلاح “پلیمر” را به اشتباه به جای پلاستیک به کار می‌برند. بنابراین، درک تفاوت بین پلیمر و پلاستیک، به خصوص برای افرادی که با این مواد سر و کار دارند، بسیار اهمیت دارد.
در این مقاله قصد داریم به تفصیل تفاوت‌های میان پلیمر و پلاستیک را بررسی کنیم و مشخص کنید که تفاوت پلیمر و پلاستیک چیست و یا اینکه آیا پلاستیک‌ها پلیمر هستند یا خیر پاسخ دهیم.
پلیمر چیست؟
پلیمر یک ترکیب شیمیایی است که از زنجیره‌های طولانی و تکراری از واحدهای کوچکتری به نام “مونومر” تشکیل شده است. مونومرها مولکول‌های ساده‌ای هستند که با پیوندهای شیمیایی به یکدیگر متصل شده و یک زنجیره بلند و پیچیده ایجاد می‌کنند. در واقع، کلمه “پلیمر” از دو بخش “پلی” به معنی “چند” و “مر” به معنی “واحد” گرفته شده است که در مجموع به معنای “چند واحدی” است.
پلیمرها هم به دو دسته کلی تقسیم می‌شوند:
- پلیمرهای طبیعی: این پلیمرها در طبیعت یافت می‌شوند و شامل موادی همچون سلولز، پروتئین‌ها و اسیدهای نوکلئیک مانند DNA و RNA هستند.
- پلیمرهای مصنوعی: پلیمرهایی که در آزمایشگاه‌ها و صنعت به طور مصنوعی ساخته می‌شوند. مثال‌های رایج پلیمرهای مصنوعی شامل پلی‌اتیلن، پلی‌پروپیلن و پلی‌استایرن هستند که همگی از مشتقات نفت خام به دست می‌آیند.
پلاستیک چیست؟
پلاستیک‌ها دسته‌ای از مواد مصنوعی یا نیمه مصنوعی گفته می‌شوند که از پلیمرها ساخته شده‌اند. این مواد عموماً قابلیت شکل‌پذیری دارند، به این معنا که با استفاده از گرما یا فشار می‌توان آنها را به شکل‌های مختلف درآورد. پلاستیک‌ها از ویژگی‌های متنوعی برخوردارند که بسته به نوع پلیمر استفاده شده در تولید آن، خصوصیات فیزیکی و شیمیایی متفاوتی دارند.
پلاستیک‌ها هم به دو دسته اصلی تقسیم می‌شوند:
- پلاستیک‌های ترموپلاستیک: این دسته از پلاستیک‌ها با حرارت دیدن نرم می‌شوند و می‌توان آنها را مجدداً ذوب کرده و به شکل‌های جدیدی درآورد. مثال‌هایی از ترموپلاستیک‌ها شامل پلی‌اتیلن و پلی‌پروپیلن هستند.
- پلاستیک‌های ترموست: این پلاستیک‌ها پس از شکل‌گیری دیگر قابل ذوب شدن و تغییر شکل نیستند. زمانی که این مواد یک‌بار تحت حرارت قرار گیرند و شکل‌گیری اولیه آنها انجام شود، پیوندهای شیمیایی محکمی در آنها ایجاد می‌شود که آنها را پایدارتر و مقاوم‌تر می‌کند. مثال‌هایی از پلاستیک‌های ترموست شامل رزین‌های اپوکسی و پلی‌استرهای غیر اشباع هستند.
تفاوت پلیمر و پلاستیک چیست؟
یکی از سوالات رایج که بسیاری از افراد با آن روبرو می‌شوند، این است که “تفاوت پلیمر و پلاستیک چیست؟” برای پاسخ به این سوال باید به تعاریف اولیه پلیمر و پلاستیک و رابطه بین این دو توجه کنیم.
- پلاستیک‌ها زیرمجموعه‌ای از پلیمرها هستند: پلاستیک‌ها در واقع نوعی پلیمر هستند، اما همه پلیمرها پلاستیک نیستند. پلیمرها شامل طیف وسیعی از مواد می‌شوند که از مواد طبیعی مانند پروتئین‌ها و اسیدهای نوکلئیک تا مواد مصنوعی مانند پلاستیک‌ها و لاستیک‌های صنعتی را در بر می‌گیرند. پلاستیک‌ها تنها یک نوع خاص از پلیمرهای مصنوعی هستند که دارای ویژگی‌های شکل‌پذیری و مقاومت بالا هستند.
- کاربرد و ساختار شیمیایی متفاوت: پلیمرها می‌توانند در ساختارهای مختلف و با ویژگی‌های شیمیایی متنوعی تشکیل شوند. برخی از آنها به طور طبیعی در بدن موجودات زنده یافت می‌شوند (مانند پروتئین‌ها)، در حالی که پلاستیک‌ها به طور خاص برای کاربردهای صنعتی و تجاری توسعه یافته‌اند و از مشتقات نفت خام ساخته می‌شوند.
- قابلیت بازیافت و تغییر شکل: بسیاری از پلاستیک‌ها قابلیت بازیافت و ذوب مجدد را دارند، در حالی که برخی پلیمرهای طبیعی و حتی برخی از پلیمرهای مصنوعی مانند پلیمرهای ترموست چنین قابلیتی ندارند و پس از شکل‌گیری به شکل دائمی خود می‌مانند.
- فرآیند تولید: پلاستیک‌ها معمولاً از طریق فرآیندهایی مانند اکستروژن، تزریق یا فشرده‌سازی تولید می‌شوند که امکان تولید انبوه آنها را فراهم می‌کند. در حالی که پلیمرهای دیگر ممکن است از طریق فرآیندهای بیولوژیکی یا شیمیایی مختلف به وجود آیند.
آیا پلاستیک پلیمر است؟
پاسخ کوتاه به این سوال بله است، اما همان‌طور که بالاتر هم توضیح داده شد، به همه پلاستیک‌ها نمی‌توان پلیمر گفت و همه پلیمرها پلاستیک نیستند. پلاستیک‌ها یک نوع خاص از پلیمرهای مصنوعی هستند که به دلیل ویژگی‌های منحصر به فرد خود مانند قابلیت شکل‌پذیری و مقاومت در برابر شرایط محیطی به شدت مورد استفاده قرار می‌گیرند. پلاستیک‌ها به دلیل این ویژگی‌ها در صنایع مختلف از جمله بسته‌بندی، خودروسازی، تجهیزات پزشکی و الکترونیک کاربرد دارند.
به عنوان مثال، پلی‌اتیلن یکی از رایج‌ترین انواع پلاستیک‌ها است که در ساخت بسته‌بندی‌های پلاستیکی مورد استفاده قرار می‌گیرد. این پلاستیک از مونومرهای اتیلن ساخته می‌شود و به دلیل قیمت پایین و قابلیت بازیافت، بسیار محبوب است. در عین حال، پلیمرهایی مانند DNA که در سلول‌های موجودات زنده یافت می‌شود، به هیچ وجه پلاستیک نیستند. بنابراین، می‌توان گفت که پلیمرها شامل طیف گسترده‌ای از مواد هستند که پلاستیک‌ها تنها یک بخش کوچک از این خانواده بزرگ را تشکیل می‌دهند.
شباهت‌ها و تفاوت‌های کلیدی بین پلیمر و پلاستیک
همان‌طور که گفته شد، پلیمرها و پلاستیک‌ها به طور مرتب در مباحث علمی و صنعتی به کار می‌روند و هرچند این دو اصطلاح به هم مرتبط هستند، اما تفاوت‌ها و شباهت‌های کلیدی میان آنها وجود دارد:
شباهت‌های پلیمر و پلاستیک
- ساختار مولکولی: هر دو پلیمر و پلاستیک از زنجیرهای بلند مولکولی به نام پلیمرها ساخته شده‌اند. این زنجیرها شامل واحدهای تکرار شونده‌ای به نام مونومرها هستند.
- استفاده‌های گسترده: هر دو در صنایع مختلفی از جمله بسته‌بندی، خودروسازی و لوازم خانگی به کار می‌روند.
- خصوصیات قابل تنظیم: خصوصیات فیزیکی و شیمیایی پلیمرها و پلاستیک‌ها می‌توانند با تغییر در ترکیب شیمیایی و فرآیندهای تولید تنظیم شوند.
تفاوت‌های پلیمر و پلاستیک
- پلیمر: پلیمر به هر مولکول بزرگ و بلند که از زنجیرهای تکرار شونده مونومرها تشکیل شده گفته می‌شود. پلیمرها می‌توانند طبیعی (مانند سلولز و پروتئین‌ها) یا مصنوعی (مانند نایلون و پلی‌اتیلن) باشند.
- پلاستیک: پلاستیک نوعی پلیمر مصنوعی است که به راحتی می‌تواند به اشکال مختلف شکل داده شود. پلاستیک‌ها معمولاً از پلیمرهای مصنوعی ساخته می‌شوند و در فرآیندهایی مانند قالب‌گیری و اکستروژن استفاده می‌شوند.
نوع مواد تشکیل دهنده پلیمر و پلاستیک
- پلیمر: ممکن است شامل پلیمرهای طبیعی و مصنوعی باشد. به عنوان مثال، پلیمرهای طبیعی شامل کلاژن و نشاسته هستند.
- پلاستیک: تنها به پلیمرهای مصنوعی اطلاق می‌شود که برای تولید اشیاء به کار می‌روند.
خواص و کاربردهای پلاستیک و پلیمر
- پلیمر: خواص پلیمرها بسیار متنوع است و می‌تواند به حالت‌های مختلف از جمله مایع، جامد یا لاستیکی باشد. استفاده‌های آنها بستگی به نوع پلیمر و ویژگی‌های آن دارد.
- پلاستیک: معمولاً برای کاربردهایی که نیاز به شکل‌پذیری و سختی دارند، استفاده می‌شود. پلاستیک‌ها به طور معمول در تولید کالاهایی که نیاز به فرم‌های خاص دارند، مانند بطری‌ها، ظروف و قطعات ماشین‌آلات به کار می‌روند.
در مجموع، همه پلاستیک‌ها پلیمر هستند، اما همه پلیمرها پلاستیک نیستند. پلیمرها یک دسته وسیع‌تر از مواد هستند که شامل پلاستیک‌ها به عنوان یک زیرمجموعه خاص نیز می‌شود.
کاربردهای پلیمر و پلاستیک در زندگی روزمره
هم پلیمرها و هم پلاستیک‌ها نقش بسیار مهمی در زندگی روزمره ایفا می‌کنند. از بسته‌بندی‌ها و لوازم خانگی گرفته تا کاربردهای پزشکی و الکترونیک، این مواد همه جا حضور دارند. از اصلی‌ترین کاربردهای این دو مواد، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- پلاستیک‌ها در صنعت بسته‌بندی: یکی از بزرگترین کاربردهای پلاستیک‌ها در صنعت بسته‌بندی است. پلی‌اتیلن، پلی‌پروپیلن و پلی‌استایرن از جمله پلاستیک‌های رایج در بسته‌بندی مواد غذایی و محصولات صنعتی هستند.
- پلیمرهای زیستی: پلیمرهای طبیعی مانند سلولز و کلاژن در صنعت پزشکی و داروسازی کاربرد دارند. کلاژن به عنوان ماده‌ای برای ترمیم بافت‌های بدن و سلولز به عنوان ماده پایه برای ساخت داروها و کپسول‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد.
- لاستیک‌ها: لاستیک نیز نوعی پلیمر است که به طور گسترده در صنعت خودرو و ساخت تایرها استفاده می‌شود. لاستیک‌ها از پلیمرهایی با خاصیت ارتجاعی بالا ساخته می‌شوند که به آنها اجازه می‌دهد در مقابل فشار و کشش مقاوم باشند.
جمع‌بندی
در این مقاله بررسی کامل تفاوت پلیمر و پلاستیک پرداختیم و آموختیم که پلیمرها زنجیره‌هایی از مونومرها هستند که می‌توانند طبیعی یا مصنوعی باشند، در حالی که پلاستیک‌ها نوعی خاص از پلیمرهای مصنوعی هستند که به دلیل ویژگی‌های منحصر به فردشان در صنایع مختلف کاربرد دارند. به عبارت ساده‌تر، پلاستیک‌ها زیرمجموعه‌ای از پلیمرها هستند، اما همه پلیمرها پلاستیک نیستند.
درک کامل این تفاوت‌ها به ما کمک می‌کنند تا آشنایی بهتری از مواد اطراف خود داشته باشیم و بتوانیم بهتر از آنها در زندگی روزمره و صنعت استفاده کنیم.
